تولید تخم یک پدیده جالب توجهی است. پولت مرغ تخمگذار در ۲۰-۱۸ هفتگی تخمگذاری را شروع می کند و در حدود ۳۵ هفتگی به اوج تخمگذاری می رسد که در این هنگام میزان تخمگذاری بیش از ۹۰ درصد می باشد(۹ تخم در ۱۰ روز به ازای هر مرغ یا ۹ تخم در یک روز به ازای ۱۰ مرغ). پیک تخمگذاری در حدود ۱۰ هفته طول می کشد و پس از آن تولید تخم به تدریج کاهش می یابد.
یک مرغ پر تولید در هر سال حدود ۱۰ برابر وزن بدنش تخم می گذارد متوسط تعداد تخم در مرغ نژاد لگهورن سفید تجاری حدود ۲۶۵ عدد در هر سال است ولی نژادهای دیگر در مقایسه با آن تخم کمتری می گذارند و در اکثر مواقع مرغهای بومی پرورشی از لحاظ تولید تخم پتانسیل پایین تری دارند.
در یک مرغ تخمگذاری به دلایل متعددی قطع می گردد محرکهای خارجی و داخلی سطوح هورمونی بدن مرغ را تحت تاثیر قرار می دهند که باعث تغییر شرایط حاکم بر اندامهای تخمگذاری (تخمدان و اویدوکت ) می شود که این تغییرات باعث کاهش و یا توقف تولید تخم می گردند. کاهش طول روز ، بیماری، کرچی ، تغذیه نا مناسب و استرس از جمله عمده ترین عواملی هستند که بر تولید تخم اثر می گذارند. اما در شرایط ایده آل هم تولید تخم هر مرغ به تدریج کاهش یافته و نهایتاً متوقف میگردد.
..
کاهش طول روز
از اوایل تیرماه هر سال روزها شروع به کوتاه شدن می کنند و مجددا از اوایل دی ماه هر سال بلندتر می شوند. طول روز از حدود ۱۶ ساعت در اوایل تابستان به حدود ۸ ساعت در اوایل زمستان میرسد این تغییر در طول روز باعث تولک رفتن و قطع تخمگذاری می گردد که ممکن است چندین ماه طول بکشد. برای جلوگیری از کاهش تولید در اثر تغییر در طول روز به نوردهی مصنوعی نیاز است. برای حفظ تولید، طول روز باید افزایش یابد و یا اینکه بیش از ۱۲ ساعت به ازای هر روز ثابت بماند(مثلا ۱۴ تا ۱۶ ساعت در روز). نور مورد نیاز باید طوری باشد که بتوان روزنامه خواند ولی نوع منبع نوردهی مهم نیست. باید توجه داشت که اگر یک برنامه نوردهی شروع گردد باید ادامه یابد و قطع نور حتی به مدت یک روز هم میتواند اثر منفی بر تولید داشته باشد و بهتر است که از یک تایمر ارزان قیمت برای کنترل برنامه نوری استفاده گردد.
تولک
تولک رفتن یک مرحله فیزیولوژیکی طبیعی است که به مرغ اجازه می دهد تا پرهای کهنه و قدیمی خود را جایگزین کند و اویدوکت را که اندام تولید تخم است بازسازی کرده و مجددا جوان کند. وقتی که تولک روی می دهد مرغ اکثر انرژی خود را صرف رشد پرها کرده و تنها مقدار اندکی از آن را برای تولید تخم مصرف می کند.
تولک طبیعی یک پدیده فصلی است که با تغییر در طول روز ارتباط دارد. پرریزی در پرندگان اهلی در هر زمانی می تواند روی دهد(بخصوص اگر مرغ در معرض برخی استرسها قرار گیرد). پرریزی سریع در تمام گله معمولا نتیجه حوادث استرس زای جدی مثل فقدان آب و غذا و یا مشکلات ناشی از برنامه های نوردهی است. گاهی با یک برنامه نوری خاص تولک اتفاق می افتد در هنگامی که تولک در دوران روزهای بلند اتفاق می افتد پرریزی غالبا ناتمام می ماند در این حالت ممکن است که مرغ هرگز به تولید ایده آل خود بر نگردد برای رفع این مشکل بهتر است که اجازه دهیم تا مرغ در طول دومین زمستان به تولک برود. که با خاموش کردن نور به مدت ۶ هفته در زمستان این عمل اتفاق می افتد. که مرغ کاملاً پرریزی می کند و سپس با قرار دادن در شرایطی با طول روز بلند مجدداً تولید را از سر می گیرد.
..
تذکر: در تولک رفتن پرها بصورت ناحیه ای یا تکه تکه نمی ریزد و اگر چنین حالتی مشاهده شود به احتمال زیاد نتیجه نوک زدن طیور می باشد.
..
کرچی
کرچی یک استعداد طبیعی است که مرغ روی تخم ها نشسته و جوجه ها را تفریخ می کند. اکثر مرغ ها بالاخره کرچ می شوند برخی نژادها بیشتر از دیگر نژادها کرچ می شوند و در برخی نژادها این عمل به ندرت اتفاق می افتد (کوشین و سیلکی رکورددار کرچی هستند ولی لگهورن به ندرت کرچ می شود). وقتی که یک مرغ کرچ میشود تغییرات هورمنی موجب قطع تخمگذاری میگردد. کی از عوامل اصلی مؤثر بر کرچی معمولا جمع شدن تخم در لانه است، ولی برخی مرغ ها بدون وجود تخم در لانه هم کرچ میگردند. برای کاهش کرچی، باید تخم ها هر روزه از لانه جمع شده و محل آنها صاف شود. اگر یک مرغ مایل باشد که زمان طولانی در لانه بماند باید بمدت چند روز از لانه رانده شود در این صورت پس از یک دوره زمانی، رفتار کرچی پایان یافته و مرغ به حالت تولید تخم برمیگردد.
..
سلامتی گله
مشکلات بیماری هر از گاهی در تمام گله ها بروز می کند. در برخی مواقع، کاهش تولید تخم از اولین نشانه های بروز مشکل است. سایر علایم شامل کسلی ، عدم فعالیت ، لنگش ، سرفه ، بیحالی و در نهایت مرگ می باشد. برخی مرگ و میرها، طبیعی است ولی اگر چندین پرنده علایم مشابهی را نشان دهند باید جهت اطمینان از نوع بیماری از متخصصین طیور و یا آزمایشگاهای تشخیصی کمک گرفت .
..
سن
تمام مرغها سرانجام تولید تخم را قطع می کنند. معمولاً مرغها تا ۳-۲ سالگی به تولید ادامه میدهند تا اینکه شروع به کاهش تولید نموده و نهایتاً تولید تخم را قطع می کنند. تولک رفتن مکرر و طولانی می شود و برخی مشکلات فیزیکی در تخمدان و اویدوکت روی می دهد. گذشته از این مسائل وقتی یک مرغ پر تولید به مدت ۳ سال تخمگذاری می کند ممکن است که بیش از ۳۰ برابر وزن بدنش تخم بگذارد. در برخی شرایط اویدکت توانایی خود را در عبور تخم از دست میدهد و یک یا چند تخم در اویدوکت به تله می افتد که این حالت از تخم افتادن نامیده می شود. در موارد دیگر مرغ تولید زرده ای می کند که توسط اویدکت جمع آوری نمی شودو در محوطه بطنی بدن باقی می ماند. که بروز این حالت برای درصد پایینی از زرده ها، طبیعی است و مرغ می تواند به سادگی آنها را مجدداً جذب بدن کند ولی هنگامی که این عارضه هر روز اتفاق بیافتد مرغ به تخمگذار بطنی معروف میگردد.
گاهاً مرغ های مسن تر تخمهای بزرگتر و یا تخمهای دو زرده می گذارند در این مورد اویدوکت که فقط در هنگام گذاشتن تخم گشاد می شود ممکن است که به حالت طبیعی خود و به داخل بدن مرغ بر نگردد و اویدوکت گشاد شده در بیرون از بدن نمایان باشد که این حالت بنام پرولاپس مجاری تخم شناخته می شود و یک موضوع جالبی برای مرغهای گله جهت نوک زدن خواهد بود. چنین مرغی باید فوراً از گله حذف شود. در هر یک از موارد فوق الذکر تخمگذاری قطع شده و سلامت مرغ به خطر می افتد. بنابراین بهتر است این مرغها از گله حذف شوند.
..
تغذیه نامناسب
نوع و مقدار جیره غذایی جهت حفظ حداکثر تولید تخم اهمیت زیادی دارد. جیره غذایی جوجه ها باید بر حسب احتیاجاتشان بالانس گردد. هر گونه مکمل سازی با ضایعات غذایی یا پسمانده های باغات و… ممکن است موجب بهم خوردن تعادل جیره غذایی می گردد. برای کسب حداکثر تولید تخم، مرغهای تخمگذار باید تخمگذاری را بصورت مصرف اختیاری تغذیه کنند و علاوه بر آن باید به اندازه کافی پوسته صدف در ظروف جداگانه ای در اختیار آنها قرار داده شود.
تذکر: هرگز نباید از جیره های آغازین و یا رشدی برای مرغهای تخمگذار استفاده شود چون مواد مغذی این جیره ها متفاوت است که باعث کاهش تولید می گردد. استفاده از جیره های آغازین باعث بهم خوردن ترکیبات داخل تخم مرغ خواهد شد.
..
استرس
تولید تخم در مرغها در حقیقت فعالیت تولیدمثلی آنهاست وقتی که یک مرغ در معرض استرس قرار می گیرد با قطع تخمگذاری به این حالت پاسخ می دهد. حمل و نقل، دستکاری، حرارت بیش از حد، ایجاد وحشت و قطع خوراک وآب استرسهایی هستند که در نهایت تولید تخم را تحت تاثیر قرار می دهند. حفاظت از عوامل خارجی و شکارچیان، تمیز و خوب نگهداری کردن سالنهای پرورشی، تهویه کافی در سالنهای بسته، دسترسی دایم به خوراک و آب و… موجب کاهش استرس شده و به حفظ تولید بالای تخم کمک می کند. نگهداری طیور در وضعیت مناسب بهداشتی و مدیریت خوب در گله موجب افزایش تولید تخم شده و تخمهایی با کیفیت بالا و بازارپسندی مناسب را برای افراد خانواده و مشتری به ارمغان خواهد آورد.
..
..
احد ایازی: عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی
قربان الیاسی: کارشناس ارشد پژوهشی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی
دیدگاهتان را بنویسید