اسبچه خزری، نیای بسیاری از اسبان جهان که به عنوان تنها میراث طبیعی شمال ایران مورد تأیید کارشناسان محیط زیست قرار دارد تنها نزدیک به چهار دهه است که مورد شناسایی قرار گرفته است.
اسبچه خزر، اسب کوچک کرانه دریای خزر با پیشینه‌ای در حدود سه هزار سال پیش از میلاد مسیح
کارشناس ارشد حفاظت محیط زیست می‌گوید: شواهدی مربوط به وجود یک اسب سواری اولیه و همچنین اسبی که متفاوت با اسب‌های هند و اروپایی باشد در دست است.
محققان سال‌ها از وجود نقش یک اسب کوچک روی حجاری‌ها در ایران آگاه بودند اما طراحان اغلب این طور تفسیر می‌کردند که حجاری اسب‌های کوچک به دلیل کمبود جا بوده است. در بعضی از موارد این امر ممکن است دلیلی برای به تصویر درآوردن اندازه‌های متفاوت باشد.
سینا معماری می‌افزاید: همان‌طور که این روش گاهی برای تمیز موقعیت دو یا چند تصویر به کار می‌رفته است ولی به ندرت در یک حجاری در مورد تندیس‌ها یا حیوانات رزمی که دارای اندازه‌های کاملاً متفاوت هستند به کار گرفته شده است. تخت جمشید و دارابگرد نمونه‌هایی عالی از مورد آخر هستند. در حجاری‌های تخت جمشید اختلاف اندازه بین اسب نیسایی و اسب‌های کوچک لیدیایی به ۸.۲۱ سانتی‌متر می‌رسد. با تطابق این مقدار با اندازه‌های طبیعی، اختلاف قد این دو اسب ۴۰ سانتی‌متر است.
وی اعتقاد دارد: در حجاری‌های دارابگرد که از زمان ساسانیان به جا مانده نیز اختلاف بین اندازه این اسب‌ها در همین حد بوده است در آثار به جا مانده از تمدن‌های باستانی ماوراء‌النهر، ایران، بین‌النهرین و حتی مصر تصاویر و مجسمه‌های از این نوع نژاد مشاهده می‌شود. اسبچه خزر یا اسب کاسپین، اسب اصیل ایرانی است که با تحقیقات انجام شده ثابت شده جد اغلب اسبان موجود در دنیا بوده و حتی اسبان عرب که از قدیمی ترین اسبان دنیا هستند از اسبچه خزر ریشه گرفته‌اند.
به گفته این کارشناس، اسبچه خزری از شاهکارهای خلقت و در آفرینش بی‌نظیر است، این حیوان با وجود قدی کوتاه یعنی ۹۰ تا ۱۲۰ سانتی‌متر به یک اسب با تناسب بدنی کامل شباهت دارد که تا بدان روز در دنیا گزارش نشده بود.
در تحقیقات گسترده بعدی نام این حیوان به «اسب مینیاتوری دریای خزر» و در نهایت به «اسب کاسپین» تغییر یافت.
اسبچه خزری مینیاتور اسب عرب است
معماری می‌افزاید: اسبی که مطالعات بعدی نشان داد اسب منحصر به فرد، مینیاتور اسب عرب و یکی از مهم‌ترین عناصر زندگی ساکنان دشت خزر بوده است و بدون این اسب فرمانروایی قبایلی چون هند و اروپایی بر استپ‌های پهناور آسیای مرکزی پایدار نمی‌ماند. این اسب یک اسب اصیل ایرانی است و یکی از هیجا‌ن‌انگیزترین کشفیات اسب در قرن گذشته است و یکی از چهار تیره اصلی اجداد اسبان خونگرم امروزی جهان است.
وی گفت: این نوع اسب دارای قدی بین ۱۱۵- ۹۵ سانتی‌متر بوده و دارای گوش و سم ظریف و پاهای کوتاه است، این اسب فاقد ستیغ آهیانه در جمجمه است و استخوان کتف در اسبچه خزر پهن‌تر از سایر نژاد ایرانی بوده و بیشتر شبیه به استخوان کتف نشخوارکنندگان است. سم در اسبچه خزر باریک، بیضی شکل و بیشتر شبیه به سم الاغ است و بسیار مقاوم که احتیاج به نعل بندی ندارد. خصوصیات دیگری که در اسبچه خزر مورد بررسی قرار گرفت وجود یک جفت دندان اضافی در مجاورت دندان پیشین آسیای فک بالا در دوره خاصی از زندگی است و این نوع دندان که هیچ ارتباطی به جنس اسب‌ها ندارد، در فاصله سنی یک تا پنج سالگی دیده می‌شود و بعد از پنج سالگی می‌افتد و علت آن‌هم به دلیل رشد کامل دندان پیش آسیای دوم است که مجاور دندان مذکور است و یکی از راه‌های شناسایی آن در زیستگاه‌های بومی آن در نواحی شمال است.
کارشناس ارشد حفاظت محیط زیست گفت: هم‌اکنون چندین نقطه در کشور به پرورش اسب کاسپین می‌پردازند که شامل استان گیلان (رضوانشهر تالش و منطقه آزاد انزلی)، مازندران (ساری،آمل)، خجیر تهران، کرج، اصفهان، کرمان و سیستان و بلوچستان است. قابلیت و توانایی بسیار بالای این حیوان توجه بسیاری از کشورها را به خود جلب کرده است و از آنجا که خصوصیات کامل یک اسب را دارا است و نیز یک اسب کوچک (پونی) نیست، مورد مطالعه آرکئوزئولوژیست‌ها قرار گرفته است تا ارتباط بین خزر مدرن و اسب‌های کوچک قبل از تاریخ پرشیا را مشخص کند.
دانشگاه کنتاکی، اوکلاهما در آمریکا تحقیقات خود را بر روی این اسب آغاز کرده تا نقش اجدادی آن را پیدا کند و روابط تعاملی این نژاد و سایر نژادهای جهان را مشخص کند.
این پژوهشگر افزود: در انگلستان نیز چندین گله از این اسب قبل از انقلاب فرستاده شد و از آنجا به کشورهای استرالیا، نیوزلند و حتی ژاپن و فرانسه نیز برده شد. این کشور توانسته است انجمن بین‌المللی اسب خزر را ثبت کند. از آنجایی که این اسب قابلیت فراوانی در سوار کاری و پرش دارد مورد توجه محافل اقتصادی و ورزشی دنیا قرار گرفته است.
نژاد ترکیبی این اسب نیز با ناماسب کاسپین انگلیسی در انگلستان به ثبت رسیده است و آن‌ها به نحوی سعی کردند مالکیت معنوی و مادی آن را در اختیار بگیرند. این حیوان یک حیوان جنگلی است و صرفاً چرنده نیست و شباهت زیادی به آهوی وحشی دارد و دارای پرش زیاد و رشد سریع‌تری از اسب معمولی است و به همین علت باید توجه و دقت خاصی به بلندی گوش‌های آن داشت، این حیوان یک نژاد خالص و قدیمی و ماحصل تکامل نژادهای زیبا و برتر است.
معماری می‌گوید: بر اساس سنگواره‌های مکشوفه از اسب کاسپین در آمل و دشت تجن تا ارتفاعات جنوب ساری که متعلق به شش هزار سال پیش از میلاد مسیح است این اسب جزو میراث ملی ایران محسوب می شود. سال ۸۵ مرکز دو منظوره اصلاح‌نژاد اسبچه خزر و باشگاه سوارکاری تک تاز با دو میلیارد تومان سرمایه‌گذاری و چهار هکتار مساحت، شامل محل نگهداری اسب‌ها، مانژ سرپوشیده، مانژ مسابقات و گنجایش ۴۴ اسب کار خود را با ۱۰ سر اسب آغاز کرد و پس از چهار سال هم‌اکنون سه سر از اسب‌های کاسپین موجود، تولید خودمان است که برای آموزش سوارکاری نونهالان از آن‌ها استفاده می‌شود.
اسب کاسپین اصیل‌ترین خون اسب را در دنیا دارد و سر آن در بیرون از مرزهای ایران ۳۰ هزار دلار معامله می‌شود. بازیابی این نژاد توسط خانم لوئیز فیروز در سال ۱۹۶۶ میلادی انجام گرفت و پیرو آن در سال ۱۹۷۱ میلادی انجمن کاسپین در انگلیس تشکیل شد و پس از انتقال نمونه‌ها به کانادا، اروپا و زلاندنو انجمن کاسپین در آمریکا آغاز به کار کرد.
وی تصریح کرد: سال ۱۹۹۱ میلادی نیز اولین کنگره بین‌المللی اسب خزر با حضور پرورش‌دهندگانی از استرالیا، انگلیس و ایران در هوستون تگزاس برگزار شد. با توجه به این‌که کنگره ملی اسب خزر در بیرون کشور ما برگزار می‌شود، انگلیسی‌ها با افتخار از تولید و ثبت ۷۰۰ سر از اسب‌های کاسپین خبر می‌دهند و انجمن‌های اسب کاسپین در نیوزلند، استرالیا، آمریکا و انگلستان به ثبت رسیده‌اند و در کشور ما پرداختن به این اسب به‌طور جدی پیگیری نمی‌شود. از طرفی صادرات اسب نیاز به قرنطینه اسب دارد که در حال حاضر کشور ما مجهز به این امکانات نیست.
وزارت تجارت نیز با اعطای تسهیلات صادراتی می‌تواند در این رابطه با پرورش دهندگان اسب کاسپین همکاری کند. چنانچه این شرایط حاضر شود مرکز اصلاح‌نژاد ما هم می‌تواند تولید خود را به بازارهای دنیا عرضه کند و در این خصوص با یک مرکز اصلاح‌نژاد کشور و فدراسیون سوارکاری در ثبت و شناسنامه اسب کاسپین اقدامات لازم را انجام دهند.
رنگ و اصالت اسب کاسپین
این کارشناس معتقد است: یکی از مشخصاتی که می‌توان اصالت اسب کاسپین را با آن تشخیص داد رنگ این اسب‌ها است. اسب کاسپین رنگی یکنواخت دارد و یک خط مشکی روی ستون فقرات آن وجود دارد. بهتر است اسب کاسپین تک رنگ (کورنگ، کهر، قره کهر، نیله) باشد و اسب‌های ابلغ معمولاً اصالت ندارند. علاوه بر رنگ اصالت این اسب‌ها از روی فنوتیپ، خط خونی (نسل‌های قبلی) و شناسنامه رسمی ثبت شده در کتاب بین‌المللی آن‌ها مشخص می‌شود.
اسب کاسپین و مراقبت‌های ضروری
به گفته معماری، اسب کاسپین ۳۰ سال عمر می‌کند. چهار سالگی به بلوغ می‌رسد و بارداری آن ۱۱ ماه به طول می‌انجامد و شش ماه پس از تولد می‌تواند از مادر جدا شود.
اسب کاسپین بسیار مقاوم بوده و نیاز کم‌تر به مراقبت پزشکی همچون اسب‌های دیگر دارد و باید روزانه ورزش داده شود، همراه با جیره غذایی ویتامین‌های لازم را دریافت کند و هر روز در علفزار چند ساعت رها شود. محیط زندگی اسب کاسپین نیز باید دارای هوایی معتدل و مرطوب باشد که شمال ایران مازندران (کوه و دشت مخملی) تا جنگل‌های سرسبز و بارانی گیلان و حتی اراضی مستعد گلستان کاملاً مستعد پرورش این اسب است که این البته جز با هماهنگی تمامی دستگاه‌های مسئول در سه استان شمالی میسر نبوده و نیست تا علاوه بر حفظ این جانور از خطر نابودی و انقراض شاهد قرق‌گاه‌هایی از این جانور در سطح سه استان غنی از میراث طبیعی بام ایران باشیم.
دیدگاهتان را بنویسید